Hadisler Olmadan Hacc Yapılabilir mi?

Hadisler Olmadan Hacc Yapılabilir mi?

*

***

Hacc ve umre ile ilgili ayetler, Kur’an-ı Kerim’de mücmel olarak geçmiştir. Haccla ilgili ayetlerin çoğunluğu haccın farziyetine işaret ederken, bir kısmı da hacdaki bazı ahkamla ilgili esasları içeriyor.

*

a – Kur’an’ın Getirdiği Hükümler

Ayetlerin bir kısmı şöyledir:

“Hac, bilinen aylardadır. Her kim o aylarda hacca başlayıp kendisine farz ederse; artık hacda kadına yaklaşmak, günah işlemek ve kavga etmek yoktur…”[1]

“Hac ve umreyi de Allah için tamam yapın. Eğer bunlardan alıkonursanız, o zaman kolayınıza gelen bir kurban gönderin. Bununla beraber bu kurban, kesileceği yere varıncaya kadar başlarınızı tıraş etmeyin. İçinizden hasta olana veya başından bir rahatsızlığı bulunana tıraş için oruç veya sadaka yahut da kurbandan ibaret bir fidye gerekir. Engellemeden kurtulduğunuz zaman da her kim hacca kadar umre ile sevab kazanmak isterse, ona da kolayına gelen bir kurban gerekir. Bunu bulamayana ise üç gün hacda, yedi de döndüğünüzde ki tam on gün oruç tutması lazım gelir. Bu hüküm, ailesi Mescid-i Haram civarında oturmayanlar içindir. Allah’tan korkun ve bilin ki Allah’ın azabı gerçekten çok şiddetlidir.”[2]

“…Arafat’tan indiğiniz zaman Meş’ar-i Haram yanında Allah’ı zikredin…”[3]

“Bir de sayılı günlerde Allah’ı zikredin. Bunlardan kim iki gün içinde (Mina’dan) dönmek için acele ederse ona günah yoktur. Kim geri kalırsa ona da günah yoktur…”[4]

“Oraya (Mekke’ye) bir yol bulabilenlerin Beyt’i haccetmesi Allah’ın insanlar üzerinde bir hakkıdır…”[5]

Bir kısmını zikrettiğimiz haccla ilgili ayetlerin geri kalanları da[6] aynı minvaldedir.

Ayetlere dikkat edildiğinde; hacda cidal yasaklanmış, haccı -bir özürden dolayı yarıda bırakanın kurban kesmesi emredilmiş, hasta olup hacca devam edemeyecek olanın oruç, sadaka veya kurbandan birini yerine getirmesi bildirilmiş, hac ile umreyi bir niyette birleştirmiş (temettu veya kıran haccı) olanların (üç günü orada) toplam on gün oruç tutacağı veya kurban keseceği gibi bazı hükümler kayda alınmıştır.

***

b – Hadislerin Buna Getirdiği Beyan, Ilave ve Yorum

Kuran-ı Kerim haccı başından sonuna kadar nasıl yapacağımıza dair tefarruatlı bilgi vermemiştir. Bunu Peygamberimizin izahına bırakmıştır. Resul-i Ekrem (sallallahu aleyhi ve sellem) “Haccla ilgili menasikinizi (uygulama ve ahkamı) benden alınız”[7] buyurarak hacla ilgili Kur’an ayetlerinin nasıl tatbik edileceğini; ayetlerin açıklamayıp beyanını Resulullah’a terkettiği diğer ahkamın neler olduğunun kendisinden alınacağını bildirmiş oluyor. Çünkü haccla ilgili ayetler incelendiğinde, ayetlerin bir bütünün bazı parçalarını oluşturduğunu açıkça görebiliriz. Bütünün diğer parçalarını ise Resulullah (sav)’in uygulaması ve sözleri tamamlamaktadır.

Bütünün sünnet tarafından tamamlanmasından kastımız; hadislerin, Kur’an’ı mücmeli beyan ettiği ve bu beyanın bazen Kur’an’ın ayetlerini tefsir, bazen ek ahkam koymak şeklinde tahakkuk ettiğini ifade etmektedir.

*
Hacc Kaç Defa Yapılacaktır

Ayeti Kerime’de oraya yol bulabilen insana, Allah için Kabe’yi haccetmesi gerekir”[8] denmiş, ancak bu görevin kaç kez yerine getirileceği belirtilmemiştir. Zira hacca giden bir kişi yeniden buna güç yetirecek hale gelebilir. O halde yeniden hacc edecek mi? Bu da cevab verilmesi gereken bir teferruattır.

Aynı ihtiyacı Resulullah’ın zamanında hisseden müslümanlar Peygamberimize her yıl mı hacc edeceğiz, diye sorar. Resulullah (sav) şöyle cevap verir. Eğer evet deseydim size her yıl farz olacaktı. Siz de güç yetiremeyecektiniz.[9]

Hadis, ayeti Kerimede belirtilen güç yetirmenin tekerrür etmesi halinde bile, bir kez hacc yapmış olanın başkaca hacc etmek zorunda olmadığını belirtiyor.
*

Arafede Vakfe

Bilindiği gibi haccın iki rüknünden birisi, arafat meydanındaki hacc vakfesidir. Bunu Peygamberimizin beyanından anlıyoruz. Gerçi “arafattan indiğinizde”[10] şeklinde vakfeyi nasıl yaptığı şeklindeki bilgiler dışında Peygamberimiz (sav) “Hacc arafedir”[11] buyurmuşlardır. Arafe meydanındaki vakfe olmadan hacc ifa edilmiş olmaz mahiyetindeki bu ifade, ayetin nasıl anlaşılacağını gösteriyor.
*

Mikatlar

Mikat: Mekke çevresinde ihrama girmek için belirlenmiş noktalar vardır. Bunlardan her birine “mikat” denir. Mikat sınırlarının dışından hacca veya umreye gelenler bu sınırları ihramsız olarak geçemezler.

Hacc farizasının ifasında mikaatların büyük önemi vardır. Peygamberimiz (sav) afaki olan kişilerin hacc veya umre için -ilk Mekke’ye girişlerinde- ihrama girmeleri gereken mikatları isim isim belirtmişlerdir. Ibni Ömer’in rivayetiyle Peygamberimiz (sav)’in mikatleri şöyle belirlediği haber veriliyor. “Medine ehli için Zülhüleyfe, Şam ehli için Cuhfe, Necd ahalisi için Karnı Menazil, Yemen ahalisi için Yelemlem … “.[12]

*

Remy-i Cimar

Minadaki şeytanların-cemeratın- taşlanması da Resulullah’ın öğrettiği hacc menasikindendir. Kabeyi soluna, minayı sağına alarak yedi taş attığı, ilk günde sabahleyin diğer günlerde ise öğleden sonra taşlarını attığı, cemaratı taşlarken; “bismillahi Allahu ekber … ” dediği[13] ve benzeri, cemeratla ilgili bütün ahkam Resulullah’ın uygulaması olarak hadislerle sübut bulmuştur.

Ihramın yasakları, saç traşı, kurban kesme vakti ve durumu, müzdelife vakfesi, namazların cem’i te’hir ve takdimi, hacc ile umrenin uygulaması arasındaki fark, tavaf ve haccın çeşitleri, hacdaki kurbanlar, hacdaki kıyafet ve cezaların nasıl tatbik edileceği ve ilgili bütün hacc ahkamı hadislerle sabittir. Resulullah’ın ilgili bütün beyan ve ziyade hüküm vaz’ı, Kur’an’ın bu konuda gelen mücmelini beyan nevindendir.[14]

Ayrıca Hacda her türlü münakaşa ve kavganın haram kılındığını belirten ayette; “Kim o aylarda (ihrama girerek) haccı kendine farz kılarsa, bilsin ki hacda refes, füsuk ve cidal olmaz”[15] buyuruluyor.

Ayette geçen üç kelimenin tanımını Peygamber (sav) yapıyor:

“Refes, açık veya tarizli bir tarzda kadınla cinsi münasebet kurma isteğini ifade etmek, füsuk, her türlü günah, cidal da, kişinin arkadaşıyla münakaşa etmesidir.”[16]

Peygamberimizin tarifi ile, refes’in cinsi münasebet olmadığı anlaşılmış oluyor. Cidal konusunda da aynı vüzuhat hadisle sağlanıyor. Sözlü münakaşanın da yasaklanan bir husus olduğu, yasaklanma için mutlaka elle müdahale gerekmediği bu tanımla anlaşılıyor. Aynı ayette geçen “eşhürü’m-malumat” hakkında da Peygamberimiz “Şevval, Zülka’de, Zilhicce,”[17] açıklamasında bulunuyor. Yine hadis, haram ayları üçle sınırlıyor ve Şevvalle başlatıyor.[18]

Peygamberimizin diğer bir açıklaması ise “Oraya (Mekke’ye) bir yol bulabilenlerin Beyt’i haccetmesi Allah’ın insanlar üzerinde bir hakkıdır…”[19] ayeti kerimesi hakkındadır. Resulullah (sav), ayette geçen “yol”dan kastın “azık ile binek” olduğunu bildir­miştir.[20]

Cabir, Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)’in haccını tafsilat­lı olarak anlatan uzun hadisinin bir yerinde şöyle diyor:

Resulullah (sav) Mekke’ye geldi. Doğru Mescid-i Haram’a girdi ve Haceru’l Esved’i istilam buyurdu (selamladı). Sonra sağ kolu üzerinde ilerleyerek üç tur remel yaptı (koşar adım), dört tur da yürüdü. Sonra Makam-ı Ibrahim’e geldi ve “Siz de Ibrahim’in makamından bir namazgah edinin…”[21] ayetini okudu. Ardından makam, Beytullahla kendi arasında olacak şekilde iki rek’at namaz kıldı.[22]

Resulullah (sav)’ın bu tatbikatından “Siz de Ibrahimin makamından bir namazgah edinin…” emr-i ilâhisinden neyin murad edildiğini, nerede ve ne şekilde yapılacağı anlaşılmaktadır. Zira Makâm-ı Ibrahim için Arafat, Muzdelife, şeytan taşlama yerleri, harem-i şerif vs. mahaller olduğu da söylenmiştir. “Fakat ayette varid olan ‘makâm-ı Ibrahim’den nerenin kasd edildiğini bu hadis vasıtasıyla bizzat Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’dan kat’î olarak öğrenmiş bulunuyoruz.”[23] Nitekim müslümanlar arasında maruf olan da, hadiste bildirilen yerdir.

Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’ın hadisleri olmadan bütün bu ayrıntıları nereden bilebilirdik?

 

**********

 

KAYNAKLAR:

 

[1] Bakara Suresi, 197.

[2] Bakara Suresi, 196.

[3] Bakara Suresi, 198.

[4] Bakara Suresi, 203.

[5] Al-i Imran Suresi, 97.

[6] Bakara Suresi, 158; Tevbe Suresi, 3; Hacc Suresi, 27.

[7] Nesai, Menasık; 220; Müslim, Hacc, 310; Davud, Menasık, 77; Ahmed, III, 318, 366.

[8] Al-i Imran Suresi, 97.

[9] Nesai, Menasık, 1 ; Tirmizi, Hacc, 5; Tefsir (5. sure) ; Darimi, Menasık, 4. Bazı rivayetlerde soru soranın Akra bin Habis olduğu ifade edilir. Ayrıca; Ahmed, II, 181; 508; Müslim, Hacc, 411 ; Fedail, 130; Buhari, I’tisam, 2; Davud, Buyu’, 22; Mace, Mukaddime, 1.

[10] Bakara Suresi, 198.

[11] Tirmizi, Tefsir (Bakara) 22; Davud, Menasık, 68; Mace, Menasık, 57; Darimi, Menasık, 54.

[12] Buhari, Hacc, 7, 9, 11, 12; Müslim, Hacc, 11, 12; Davud, Menasık, 8; Nesai, Menasık, 19, 20-23 ; Darimi, Menasık, 5; Ahmed, I, 239, 249, II, 46, 50, 78, 81.

[13] Buhari, Hacc, 22, 93, 98, 101, 125, 130, 134; Umre, 6; Tefsir (Al-i Imran) 35; Davud, Menasık, 6, 27, 34, 50, 56, 77; Tirmizi, Hacc, 58, 61, 64, 74, 78, 93; Nesai, Hacc, 69, 187, 204; Mace, Menasık, 28, 61-67, 68-70, 74, 75; Darimi, Menasık, 34, 50, 59, 61, 71; Malik, Hacc, 174, 177, 205; Ahmed, I, 76-114, 155, 250, 328, 343, 344 ve devamı.

[14] Prof. Dr. Nihat Hatipoğlu, Kur’ân-ı Kerim’in Doğru Anlaşılmasında Hadislerin Önemi, Ta-Ha Yayıncılık, Ankara 1999, sayfa 311.

[15] Bakara Suresi, 197.

[16] Heysemi, Mecme, VI, 318; Taberani hadisi şeyhi Yahya b. Osman b. Salih’ten rivayet etmiştir. Hadisin ricali sahih hadis ricali olarak kabul edilmiştir. Süyuti, Dürr, I, 527-528.

[17] Heysemi, Mecme, VI, 318; Taberani, Evsat ve Sağır’de rivayet etmiştir. Sened hakkında malumat için bakınız; Süyuti, Dürr, I, 524-525.

[18] Prof. Dr. Nihat Hatipoğlu, Kur’ân-ı Kerim’in Doğru Anlaşılmasında Hadislerin Önemi, Ta-Ha Yayıncılık, Ankara 1999, sayfa 336.

[19] Al-i Imran Suresi, 97.

[20] Tirmizi, Hacc, 4; Mace, Menasık 6; Buhari, Hacc 1.

[21] Bakara Suresi, 125.

[22] Müslim, Hacc 147; Tirmizi, Hacc 33; Nesai, Menasık 137.

[23] Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyan fî Te’vîli’l-Kur’ân, (Yayınlayan: Ahmed Muhammed Şâkir ve Mahmûd Muhammed Şâkir, Mısır 1374/1955, III, 36.

 

**********

 

Kadir Çandarlıoğlu

http://www.belgelerlegercektarih.net

.