Kur’an’daki Aklın “rasyonellik” ile alakası yoktur…
***
Aydınlanma felsefesinde akıl mutlaklaştırılmış ve evrensel, tarih-üstü bir dayanak noktası kılınmıştır. Oysaki mutlak ve tarih-üstü bir akıldan söz etmek söz konusu değildir. Bilakis her çağa özgü tarihsel akıllardan söz edilebilir. Bu açıdan bakıldığında, modern çağ insanının gayr-i makul gördüğü şey, geçmiş asırlardaki insanlar ve toplumlar için pekala makul olabilir. (..) Kur’an’da ve hadislerde akıl, mantıklılık ve rasyonellikten çok daha farklı bir manaya delalet eder.
Daha açıkçası Kur’an’da akıl temelde kalb manasında kullanılmıştır. Kalb kelimesinin mana ve medlulünü tam manasıyla ifade etmek zor olmakla birlikte, dini ve irfani bağlamda bilgi ve düşüncenin kaynağı veya aracı olarak algılandığı, bu yüzden “rabbani latife” ve “ilahi cevher” diye adlandırıldığı[1] söylenebilir. Bu arada füad/ef’ide, nüha ve lüb/elbab gibi Kur’an kelimelerinin de akılla yakın anlamlar taşıdıkları belirtilmelidir. “Sezme, anlama ve bir şeyin mahiyetini kavrama gücü” anlamına gelen bu kelimeler, daha çok insanın deruni, vicdani alemine ve gönül dünyasına işaret eder. Bir hadisteki ifadelere göre Hz. Peygamber de “akıllı” manasına keyyis kelimesini kullanmış ve bu kelimeyi “Keyyis, nefsini kontrol altına alıp ölümden sonrası için hazırlanan kimsedir” diye tefsir etmiştir.[2]
Arap dilindeki “engellemek, zaptetmek” gibi temel anlamları dikkate alındığında, aklın ve akıllığının hikmetle ilgisi kurulabilir. Çünkü hikmet kelimesinin kökünde de “alıkoymak, gem vurmak, sakındırmak” anlamı oldukça belirgindir. Nitekim Arapçadaki “ve’l-kelimetü mine’l-hikme deyimi, insanı iyi olana yönlendiren, çirkin ve kötü olandan alıkoyan söze işaret eder. Böyle ahlaki muhtevalı özlü sözler hüküm diye de isimlendirilir.”
KAYNAKLAR:
**********
[1] Süleyman Uludağ, “Kalb” Diyanet Işleri Ansiklopedisi, Istanbul 2001, cild 24, sayfa 230.
[2] Tirmizi, “Kıyamet” 25; Ibn Mace, “Zühd” 31.
[3] Ebu Bekr Muhammed Ibn Düreyd, Cemheretü’l-Lüga, Beyrut 1987, cild 1, sayfa 564.
ALINTI: Ertuğrul Döner, Tefsirde Israiliyyat’ın Kaynak ve Bilgi Değeri, Ankara 2017, sayfa 251, 252.
*
Benzer mevzular:
Islam’da Akıl nedir? Kur’an’da geçen ‘akletmez misiniz, düşünmez misiniz?’ ayeti hakkında
**********
Kadir Çandarlıoğlu
.
Belgelerle Gerçek Tarih 